Krystyna Kukułczanka, urodzona 20 lipca 1925 roku w Chodzieży, zmarła 5 grudnia 2014 roku we Wrocławiu, była wybitną polską uczoną oraz botaniczką. Specjalizowała się w fizjologii rozwoju roślin, kulturach tkankowych, a także w uprawie roślin tropikalnych oraz subtropikalnych. Jej zaangażowanie w badania naukowe oraz działalność edukacyjną miało znaczący wpływ na rozwój botaniki w Polsce.
W latach 1972–1980 pełniła funkcję kierowniczki Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu, gdzie jej wiedza i pasja przyczyniły się do popularyzacji tej dziedziny. Krystyna Kukułczanka była również uznawana za autorytet w zakresie rozmnażania roślin ozdobnych w szkle, co czyni ją ważną postacią w historii polskiej botaniki.
Życiorys
Krystyna Kukułczanka przyszła na świat w rodzinie Czesława Kukułki, który był dyrektorem handlowym fabryki fajansu w Chodzieży, oraz jego żony Czesławy z Kicińskich. Jej ojciec uczestniczył w wyzwalaniu Lwowa w latach 1919–1920, a matka brała udział w powstaniu wielkopolskim. Krystyna miała także siostrę Barbarę. Po rozpoczęciu II wojny światowej, jej ojciec został wzięty do niewoli przez Niemców i niestety stracił życie zimą na przełomie 1939 i 1940 roku. Okres wojenny był dla niej niezwykle trudny, ponieważ przez lata 1942–1945 pracowała w warunkach pełnych wyzwań, zajmując się pomocą biurową.
W 1947 roku zdała maturę i wyruszyła z matką oraz siostrą do Wrocławia, gdzie podjęła studia na Wydziale Rolnym tamtejszego Uniwersytetu. Ukończyła te studia w 1951 roku, zdobywając tytuł magistra nauk agrotechnicznych oraz inżyniera ogrodnika. Już rok później rozpoczęła pracę w Katedrze Ogrodnictwa Wyższej Szkoły Rolniczej we Wrocławiu.
W 1953 roku Krystyna Kukułczanka otrzymała etat starszego asystenta w Stacji Badawczej Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Smolicach, gdzie pracowała przez okres trzech lat. W kwietniu 1956 roku rozpoczęła nowy etap swojej kariery w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie pozostała związana przez resztę swojego życia zawodowego. Do roku 1962 pełniła rolę starszego asystenta, a następnie obroniła pracę doktorską pod kierunkiem prof. Bolesława Świętochowskiego, która dotyczyła żywienia NKP astra chińskiego, co pozwoliło jej na uzyskanie stanowiska adiunkta na uczelni.
W 1970 roku Krystyna Kukułczanka przedstawiła pracę habilitacyjną, której tematem była fizjologia bulw frezji, co przyczyniło się do uzyskania etatu docenta. Jej badania koncentrowały się na kolekcjach roślin tropikalnych i subtropikalnych, co znacząco wpłynęło na ich rozwój. W tym samym roku utworzyła Pracownię Kultur Tkankowych. W 1972 roku została mianowana kierownikiem Ogrodu Botanicznego, a już rok później doprowadziła do jego wydzielenia jako samodzielnej jednostki w ramach Wydziału Nauk Przyrodniczych. Zainicjowała również powołanie Rady Naukowej Ogrodu Botanicznego, pełniąc funkcję kierownika do 1980 roku.
W kwietniu 1981 roku uzyskała tytuł profesora, nadany przez Radę Państwa. W 1995 roku przeszła na emeryturę. Krystyna Kukułczanka zmarła 5 grudnia 2014 roku we Wrocławiu i została pochowana na cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu.
Działalność naukowa
Krystyna Kukułczanka to wybitna postać w dziedzinie nauk botanicznych, która specjalizowała się w kulturach tkankowych. Jej badania nad regeneracją oraz morfogenezą roślin w kulturach in vitro były na czołowej pozycji w swojej dziedzinie. Dzięki założeniu Pracowni Kultur Tkankowych w Ogrodzie Botanicznym, Kukułczanka przyczyniła się do rozmnażania wielu gatunków roślin, w tym storczyków, bromelii oraz roślin owadożernych. W latach 1957-1996, opublikowała aż 173 prace naukowe, w tym jedną monografię o tytule Frezje.
Od 1973 roku przez dwanaście lat prowadziła badania, które miały na celu rozwój metod rozmnażania storczyków. Osiągnięcia te miały znaczący wpływ na praktyki w produkcji ogrodniczej. Jej działalność edukacyjna w zakresie biotechnologii okazała się równie owocna, ponieważ dwudziestu jej studentów uzyskało tytuł magistra, sześciu tytuł doktora, a jeden absolwent przedstawił pracę habilitacyjną.
Krystyna Kukułczanka odbyła także wiele staży zagranicznych, pracując w takich krajach, jak Niemcy, Holandia oraz Anglia. Uczestniczyła w kongresach naukowych związanych z ogrodnictwem oraz kulturami tkankowymi, a także brała aktywny udział w licznych sympozjach zarówno w Polsce, jak i za granicą.
Członkostwo
Była członkinią wielu towarzystw oraz organizacji naukowych, w tym:
- Rady Naukowe,
- Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego,
- Ogród Botaniczny Polskiej Akademii Nauk w Powsinie,
- Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach,
- Sekcja Ogrodnicza Komitu Badań Naukowych,
- Oddział Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Ogrodnictwa (SITO) we Wrocławiu, członek zarządu,
- Ogólnokrajowa Sekcja Storczykowa, przewodnicząca,
- Polskie Towarzystwo Botaniczne,
- Polskie Towarzystwo Genetyczne,
- Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, członek honorowy,
- Polskie Towarzystwo Miłośników Storczyków, członek honorowy,
- International Society for Horticultural Science,
- International Association for Plant Tissue Culture,
- Orchid Group w International Union for Conservation of Nature and Natural Resources,
- European Orchids Committee (1975–1996).
Wybrane publikacje
- K. Kukułczanka. Amorphophallus rivieri Dur. w Ogrodzie Botanicznym we Wrocławiu. „Wiad. Bot.”. 4 (2), s. 223-226, 1960.
- K. Kukułczanka. Termin kwitnienia a plon kwiatów niektórych jednorocznych roślin ozdobnych. „Biul. Inst. Hod. Akt. Roślin”. 5/6, s. 35-39, 1964.
- Krystyna Kukułczanka. Zmiany modyfikacyjne morfologii Astra chińskiego (Callistephus Chinensis Nees) pod wpływem działania azotu, potasu i fosforu. „Acta Universitatis Wratislaviensis: Prace Botaniczne”. Tom 5, 1965. Państwowe Wydawnictwo Naukowe. ISSN 0524-451X. brak numeru strony.
- K. Kukułczanka. Zmiany wielkości kwiatów w kwiatostanach Rhododendron L. „Rocz. Dendrolog.”. 21, s. 219-230, 1967.
- K. Kukułczanka. Metoda kultur merystematycznych w produkcji roślin ozdobnych wolnych od chorób wirusowych. „Prz. Inf. Ziel. Miej. -Inst. Gosp. Kom.”. 1, s. 32-41, 1968.
- Krystyna Kukułczanka: Frezja. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970, s. 1-119.
- K. Kukułczanka. Rozmnażanie storczyków z tkanek merystematycznych. „Ogrodnictwo”. 7 (1), s. 16-22, 1970.
- K. Kukułczanka. Regenerative properties of Saintpaulia ionantha Wendl. leaves cultured in vitro. „Acta Soc. Bot. Pol.”. 41 (4), s. 503-510, 1972.
- K. Kukułczanka. Propagation of aquarium plants of Aponogeton by tissue culture. „Abstracts of XXth International Horticultural Congress, Sydney, Australia”, 1978. brak numeru strony.
- K. Kukułczanka. Biological activity of some endogenous growth regulators in shoots of Cymbidium. „Acta Hort.”. 91, s. 405-409, 1979.
- K. Kromer, K. Kukułczanka. In vitro cultures of meristem tips of Canna indica (L.). „Acta Hort.”, s. 279-285, 1985.
- Krystyna Kukułczanka: Kontraktujemy frezje: instrukcja uprawowa. Wydawnictwo Spółdzielcze, 1986. brak numerów stron w książce.
- Krystyna Kukułczanka, Agnieszka Mironowicz, Krzysztof Krasiński, Antoni Siewiński. Transformation of isoprenoids by orchids in tissue culture. „Phytochemistry”. 26 (7), s. 1959-1960, 1987.
- K. Kukułczanka, B. Cząstka. Rozmnażanie wybranych gatunków Droseraceae i utworzenie banku genów w kulturze in vitro. „Pr. OB PAN”. 1, s. 55-61, 1991.
Nagrody i odznaczenia
Krystyna Kukułczanka otrzymała wiele prestiżowych wyróżnień, które potwierdzają jej wkład w naukę i społeczeństwo. Wśród nich znajduje się:
- nagroda Ministra Szkolnictwa Wyższego i Nauki III stopnia za rozprawę habilitacyjną,
- złoty Krzyż Zasługi,
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
- srebrna i złota Odznaka Naczelnej Organizacji Technicznej (NOT).
Oceń: Krystyna Kukułczanka